Dakpannen als blaadjes aan de boom

Direct aan het IJmeer, op het grondgebied van Almere, ontstaat een nieuwe woonomgeving met eengezinswoningen, appartementen, horeca en winkels. Voor dit bijzondere project, met de naam DUIN, is onder andere een duinlandschap gecreëerd met duinen tot tien meter hoogte, bossen en stranden. Het project wordt ontwikkeld door Amvest, investment manager en ontwikkelaar van woningen en woongebieden, in samenwerking met de gemeente Almere. Mike Post van Amvest: “Bij DUIN is het landschap leidend en we streven ernaar om de bewoners een continue vakantiegevoel te laten ervaren. Dat stelt hoge eisen aan de architectuur van de leefomgeving en aan de gebouwde omgeving. Het totaalbeeld van stedenbouw, landschap en architectuur moet in balans zijn om mensen het ‘thuisgevoel’ te geven.”

De wijk Boomrijk

Onderdeel van DUIN is Boomrijk, een deelproject met 173 woningen. Evert Kolpa van Van Bergen Kolpa Architecten kreeg de opdracht om dit deel van DUIN te ontwerpen. “Bij DUIN hadden we al een project gerealiseerd,” begint Evert Kolpa “, dat midden in het duingebied ligt. DUIN is een zomerlandschap waar je je op vakantie waant. Thuiskomen en genieten van de zon op je terras, uitkijken over de zandheuvels met wuivend helmgras. Voor dit nieuwe project hadden we te maken met een heel ander soort omgeving, namelijk het oorspronkelijke Muiderbos. Groen, besloten en met tal van mooie, volgroeide bomen. Om aan te sluiten bij deze omgeving hebben we voor het thema herfst gekozen. Bos is een herfstlandschap. Hier woon je in een bosrijke, geborgen omgeving en ga je als je thuiskomt met je vuurkorf nog lang buiten zitten om te kijken naar de langzaam verkleurende bladeren.” Om te zorgen dat de ontwikkelde visie in elke fase geborgd is heeft de gemeente Almere samen met Amvest een Quality-team van drie onafhankelijke specialisten samengesteld. Zij kijken tijdens alle fasen van het project DUIN mee en adviseren direct waar nodig, dus ook bij Boomrijk. “Voordeel hiervan is”, stelt Evert Kolpa, “dat de lijnen kort zijn en je snel aanpassingen door kunt voeren. Geen commissievergaderingen waar je lang op uitspraken moet wachten, maar directe feedback.”

Materiaalkeuze is allesbepalend

In de wijk Boomrijk zijn geen traditionele schuttingen te vinden. Het landschap is de gedeelde tuin van alle bewoners. Vanaf het eigen terras moet het beeld rustgevend en in balans zijn. Natuur en bebouwing vormen een aaneengesloten geheel, de woningen gaan op in het boslandschap dat na de bouw nog meer versterkt zal worden door extra bomen bij te planten. Er is daarom gekozen voor stenen die de grove structuur van boomschors nabootsen. De kozijnen en voor een deel ook de gevels zijn gemaakt van duurzaam Accoya hout, terwijl voor de dakpannen lang gezocht is naar een dakpan die zo min mogelijk op een dakpan lijkt. Evert Kolpa:  “Tijdens een bezoek aan de showroom van Steencentrum Utrecht heb ik alle modellen dakpannen die verkrijgbaar zijn gezien. Toch zat de ideale dakpan er niet bij, ik wilde het dak eruit laten zien als bladerdak in herfstkleuren. Zachte vormen en kleuren die varieerden van lichtbruin naar donkergeel.” Hans Pannekoek van Steencentrum Utrecht die de architect al geholpen had met de juiste keuze voor de gevelbakstenen kwam op het idee om een bestaande dakpan in projectgebonden kleuren uit te laten voeren. Deze keramische dakpan, ‘Smaragd’ van BMI Monier, had hij niet specifiek in de showroom van Steencentrum Utrecht maar wel in het speciale monstermagazijn. “De dakpan heeft een wieber-vorm met afgeronde hoeken”, legt Hans Pannekoek uit, “hij is dus qua maatvoering net even anders om te verwerken dan de gebruikelijke standaard dakpannen. Zeker omdat hij kruislings en in dit geval gemêleerd verwerkt moest worden. Voor een dakdekker net even een andere manier van werken”. 

Dakpannen in vier herfstkleuren

Omdat de dakpan niet in de gewenste kleuren beschikbaar was nam Hans Pannekoek contact op met Peter Koster van BMI Monier. “Deze dakpan komt van de Braas-fabriek in het oosten van Duitsland”, vertelt Peter Koster “, één van de fabrieken van de BMI Group die keramische dakpannen vervaardigt. Samen met Hans Pannekoek zijn we met een lijstje gewenste RAL kleuren van de architect naar de fabriek gereden en hebben we gevraagd of ze deze konden en wilden produceren. Niet alleen de Smaragd dakpannen moesten in deze kleuren uitgevoerd worden, maar ook de bijbehorende model gebonden hulpstukken zoals nokvorsten, boven- en onderpannen, ventilatiepannen en gevelpannen.  Zelfs de benodigde model gebonden doorvoerpannen ten behoeve van rioolontluchting en mechanisch ventilatie zijn in deze projectgebonden kleuren uitgevoerd. Om te bewerkstelligen dat het specifieke beeld van een bladerdak werd gerealiseerd, heeft de architect een verwerkingsplan bedacht waarmee zogenaamde kader c.q. lijstvorming wordt voorkomen.
Voor het kleuren van de dakpannen is gebruik gemaakt van een engobelaag, een gekleurde kleilaag die op de dakpan wordt aangebracht, voordat deze wordt gebakken. Na diverse proeven werden uiteindelijk vier kleuren bepaald voor de daken van de wijk Boomrijk. “Maar dan ben je er nog niet”, vervolgt Peter Koster, “dakpannen krimpen in de oven en elke engobelaag heeft ook weer een eigen krimp. Dat moet je dus heel goed op elkaar afstemmen zodat de dakpannen de juiste vorm hebben en de goede kleur zonder vlekken of craquelé. Vervolgens moesten de dakpannen gevalideerd worden voor de Nederlandse markt. Dat betekent dat ze aan strenge tests worden onderworpen, zoals de windtunneltest waarbij we stormkracht nabootsen en de dooi-vries cycli-testen waarbij wij, vanuit onze visie op kwaliteit, de Europese norm van 150 cycli ruimschoots overtreffen.” 

Go/no-go-moment

Spannend werd het toen de keuze voor de dakpannen gemaakt was en tot productie kon worden overgegaan. Hans Pannekoek: “de fabriek waar deze dakpannen geproduceerd worden kent een beperkte productiecapaciteit. Er was dus een goede afstemming nodig om de productiegang te plannen. Omdat de klei en benodigde grondstoffen bepalend zijn voor de kwaliteit en uitstraling van de dakpan moest deze vooraf groot worden ingekocht. Maar de bouw was nog niet van start gegaan en stond nog in de voorbereidingsfase. Amvest heeft toen het risico genomen door de productie te garanderen, iets wat je zelden ziet bij projectontwikkelaars. Maar in dit geval was de samenwerking al zo hecht dat we eerder als partners dan als leveranciers samenwerkten”.

Compleet daksysteem

De hellingshoek van de daken in Boomrijk is steiler dan gewoonlijk, de dakpannen zijn anders van vorm dan gebruikelijk en de vier kleuren moeten zo door elkaar heen worden verwerkt dat kleureilanden voorkomen worden. Een uitdaging voor de dakdekker, maar ook voor BMI Monier die verantwoordelijk is voor het complete daksysteem. “Wij zien een dak als een systeem”, zegt Peter Koster, ”en niet als een verzameling losse elementen. Daarom leveren wij ook de daksysteem- componenten, zoals de speciaal bij deze Smaragd dakpan horende bevestigingsmaterialen. Voor het steile dak hebben we gebruik gemaakt van een nieuw dakvoetsysteemprofiel. Deze heeft een flexibele bovenzijde waardoor de hellingshoek van het dak moeiteloos gevolgd wordt. Voor de dakdekkers is er door de architect een specifiek verwerkingsadvies ontworpen en om hun taak te vergemakkelijken worden de dakpannen in kleurcassettes aangeleverd die zo op het dak kunnen worden gezet. Aangezien al onze dakpannen en componenten in 3D zijn omgezet is elk dak nauwgezet in BIM opgebouwd zodat alles in de juiste hoeveelheden en juiste kleuren op de bouw aanwezig was. Om er zeker van te zijn dat de uitstraling precies zo werd als wij voor ogen hadden is er eerst een proefdak gemaakt.